Artisjokken: Delicatesse als weldaad voor de lever

Artisjok geeft niet enkel prachtige bloemen, zij maakt van de maaltijd een koningsfeest. Zij is zowel een lekkernij als een uitstekend geneesmiddel: een delicatesse aan tafel en tegelijk een uitstekende remedie voor lever en nieren, regelt de cholesterolhuishouding en is als balsem voor jicht- en reumalijders. In de natuurgeneeskunde wordt er uitgebreid gebruik van gemaakt, want het aantal extracten op basis van artisjok is niet te tellen.

Een beetje geschiedenis

De oorsprong van artisjok ligt vermoedelijk in Carthago en Klein-Azië en is afkomstig van de wilde artisjok, de kardoen, die in de oudheid ook al door de Romeinen gekend was. In de 15de eeuw werd artisjok reeds algemeen gebruikt in Zuid- en West-Frankrijk. Voor de oude Grieken was een feestmaal niet compleet zonder de artisjok, die “cynara” heette. Ook de Romeinen hadden de smaak gauw te pakken en exporteerden de plant tot ver buiten hun grenzen. De artisjok, in het Latijn Cynara scolymus, is een van die zeldzame levensmiddelen die zich tegelijk als voedingsmiddel en als medicijn op een schitterende loopbaan kunnen beroemen. Reeds in de Middeleeuwen werd hij gebruikt vanwege zijn heilzaam effect op lever en nieren. Vanaf de 15de eeuw verscheen hij regelmatig op tafel bij Franse koningen. Volgens Aurelius kan niets de artisjok vervangen om zenuwen en klieren te versterken. De Portugese arts Castro, die in de 16de eeuw de geneeskunst vooral in Pisa beoefende en de feniks van de geneeskunde werd genoemd, schreef een afkooksel van artisjok voor om de koorts tegen te gaan.

Uitstekend voor lever, nieren en bloedsomloop

Deze verre afstammeling van de distel bevordert de secretie van gal. Galafscheiding is onmisbaar voor de vertering van vetten, evenals voor de opname van de in vet oplosba­re vitaminen (A, D, E, K). Anderzijds bevordert de artisjok de afscheiding van de urine door de nieren te activeren en speelt op die manier een rol in de verwijdering van toxi­nes. In artisjok vindt men ook verschillende zwakke zuren terug, zoals barnsteenzuur, citroenzuur en appelzuur. Omdat ze de galafscheiding bevordert, is artisjok interessant voor het bloedvetgehalte en helpt daarmee aderverkalking voorkomen.

Waarom zo gezond?

Deze uitstekende en licht verteerbare groente is betrekkelijk weinig calorierijk (40 cal per 100 g). De interessante voedingselementen van de artisjok zijn hoofdzakelijk sachariden (8 g per 100 g) vooral in de vorm van inuline (een soort van zetmeel) waaraan de artisjok haar speciale smaak ontleent en die haar voor diabetici toelaatbaar maakt. Ze bevat ook aanzienlijke hoeveelheden minerale zouten (fosfor, kalium, calcium) en een ook niet te versmaden portie vitamines A, B1, B2, een PP.

Het zijn vooral de actieve elementen in de toppen van de blaadjes die een gunstige invloed hebben op de galblaas en de levercellen. Ze kunnen in de vorm van kruidenthee geconsumeerd worden. De artisjok kan een prikkelende werking hebben op de nieren, want ze hebben net als citroenen een vochtafdrijvende werking. De binnenste bladeren voorkomen gasvorming en de getande bladeren van de steel zijn aangewezen bij maag­klachten, reuma en koorts. De groente verlaagt het cholesterolgehalte en stimuleert de werking van lever, nieren en alvleesklier, is uitstekend bij geelzucht en aderverkalking.

Artisjokken wekken eetlust op en herstellen de krachten. Artisjok versterkt ook het hart, bevordert de pancreassecretie, de vertering van koolhydraten en vetten, stimuleert het uithoudingsvermogen, de eiwitstofwisseling, versterkt zenuwen en klieren.

Planten en oogsten

Artisjok is een mediterrane distelsoort, sinds 2000 jaar veredeld uit de kardoen. Hij vraagt veel organische mest, een warme, zonnige standplaats, in de winter goed gedrai­neerd en een degelijke winterbeschutting, vooral tegen vocht.

Zaaien: kan vanaf februari in de kas en in mei buiten. De doorlevende planten kunnen jaren ter plaatse blijven staan. Onderlinge afstand 80 cm. De grote grijze, prachtige inge­sneden bladeren kleuren mooi bij roze klimrozen.

Oogsten: artisjokken moeten geoogst worden als de bovenste blaadjes van de reus­achtige bloemknop van elkaar wijken. Als je de knoppen laat bloeien, krijg je rozen­blauwe distelbloemen. In de winter heeft deze warmteminnende plant extra zorg nodig. Al is zij wel bestand tegen enkele graden vorst, de artisjok is helemaal niet in staat om onze soms gure winters te doorstaan. Als bescherming wordt een winterdek voorzien van bladeren of stro, terwijl men er goed aan doet de planten aan te aarden en het loof uit te dunnen en / of in te korten om rotting te voorkomen.

­

Gezondheidsdrankje

Je kan artisjok niet enkel als delicatesse gebruiken, je kan er ook een gezondheidsdrankje van ‘brouwen. Hoge bloeddruk: 3% afkooksel, 3 kopjes per dag.

Onvoldoende galafvloeiing, bij reuma, jicht, artritis: 1 uur voor elke maaltijd, 12 dagen lang, 1 kopje afkooksel van 4 verse getande bladeren in 1 liter water tot 75 cl afgekookt. Een kuur met artisjokken en worteltjes, vooral met vers sap van die groenten, geneest geelzucht.

Grootmoeders tip van Winiefred

Het uitkiezen en het bewaren van de artisjok vraagt een zekere nauwgezetheid. Bij de aankoop moeten artisjokken fris en veerkrachtig aanvoelen en mogen geen verlepte indruk geven. De bloemknop moet volkomen gesloten zijn, als de blaadjes beginnen open te gaan, zijn de vruchten rijp en dan worden ze vezelig en onverteerbaar. Als de blaadjes bovenaan zwart zijn, dan is zij te lang geleden geplukt en ook onverteerbaar. Als je een zwarte stip bij de steel opmerkt, kan zij vanbinnen door een worm aangetast zijn. Om haar rauw te bewaren, snijd je de steel een stukje af en zet je de vrucht, zoals een bloem, in licht suikerwater. Gekookt is zij heel slecht houdbaar, en krijgt dan een vaalgroene kleur en wordt vlug giftig.

Artisjokken koken? Praktische info

Kies egaal groene bladeren zonder zwarte vlekken en verwijder de stengel en de door­lopende harde vezels. Kook de artisjok gedurende 30 minuten in gezouten ziedend water. Laat de groente in het kookvocht afkoelen. Blad met citroen inwrijven om niet zwart te worden. Gebruik nooit een aluminium pan, want dan slaat de groente zwart uit. Zodra de basisbladeren gemakkelijk loslaten, zijn ze gaar. Eens afgekoeld kan men er met een koffielepel het vruchtvlees uithalen. Als er vezels zitten aan de tronk: niet kopen! Het kookvocht is rijk aan minerale zouten, daarom is het uitstekend om in soe­pen of sausen te verwerken. Gekookte artisjokken kun je niet langer dan 24 uur bewa­ren, ze bevatten dan giftige stoffen. Om artisjokken een paar dagen te bewaren, kun je ze met het steeltje aan de onderkant in water zetten. Ververs het koude water iedere dag en snij dan iedere keer een 1/2 cm van het steeltje.

Winiefred weet raad

Heb je last van galaandoeningen, doe dan een drieweekse kuur met artisjok. Ook bij lever­aandoeningen en een traag werkende lever is artisjok aangewezen: ze verlaagt bovendien het cholesterolgehalte en helpt ook aderverkalking voorkomen. Een huismid­del tegen reuma: het kookvocht van de bladeren aanlengen met een half glas rode wijn.

Recepten met artisjokken:

Artisjokken panklaar maken

Ingrediënten:

4 artisjokken, sap van 1/2 citroen, schijfjes tomaat, vinaigrette, zout.

Bereiding:

De steel en de top van de bladeren afsnijden. Met een schaar de bladeren gelijk knippen. De bodem en de bla­deren inwrijven met citroen. Koken in zout water en laten afkoelen in het kookvocht. De middelste malse bladeren in één ruk uittrekken. Met behulp van een lepeltje het dons verwijderen. Plaats er de malse bladeren weer in, maar gekeerd. Versieren met een plak tomaat. Opdienen met vinaigrettesaus.

Artisjok in vinaigrette

Ingrediënten:

4 artisjokken, sap van 1/2 citroen, 1 eierdooier, 1 eetl. mosterd, 2 dl olie,  gehakte peter­selie, peper en zout.

Bereiding:

Maak de artisjokken schoon en panklaar. Kook ze in ruim water met zout en citroensap, in een pan zonder deksel. Als de blaadjes van de bodem loslaten, de pan van het vuur nemen; de artisjokken in eigen kookvocht laten afkoelen. Roer de eierdooier, een eetlepel mosterd en twee eetlepels azijn door elkaar. Voeg hierbij twee lepels water, een glas        olie, peper en zout, gehakte peterselie. Verwijder het dons van de artisjokken. Buig de middelste blaren om. Versier met een plak tomaat. Dien de vinaigrette apart op.

Gevulde artisjokken

Ingrediënten:

4 grote artisjokken, 1/4 l melk, 25 g boter, 2 lepels bloem, 4 plakken ham, 200 g kam­pernoelies, 1 dl room, peper en zout, muskaatnoot, 1 citroen, een blikje fijne leverpastei.

Bereiding:

Maak de artisjokken schoon en panklaar. Wrijf ze in met de citroen en kook ze gedurende 25 minuten in een pan met zout water, zonder deksel. Laat ze dan uitdruipen. Maak een roux klaar met de boter, de bloem en de melk. Voeg er de in dobbelsteentjes gesneden ham bij en de gesnipperde kampernoelies. Kruiden naar smaak met zout, peper en muskaatnoot. Afmaken met de room en de pan van het vuur nemen. Verwijder het dons van de arti­sjokken die je dan vult met de bereiding. Leg op elke arti­sjok een plakje leverpastei. Zet de artisjokken gedurende 10 minuten in.de warme oven.

Beignets met artisjokken

Ingrediënten:

4 artisjokken, 150 g bloem, 1 1/2 dl druivensap, 2 eieren, zout.

Bereiding:

Meng 150 g bloem met 1 1/2 dl wit druivensap en 2 eier­dooiers. Het deeg bewerken tot het glad is. Voeg op het laatste ogenblik zachtjes de tot schuim geklopte eiwitten toe. Laat olie warm worden. Doop de (reeds gebakken) artisjokbodem in het deeg en laat ze bakken in de olie. Laat uitdruipen op een zeef en bestrooi ze met fijn zout.