Oleander

Algemene omschrijving

Nerium oleander

Veel warmte, zon en voeding... dat heeft Oleander nodig om rijkelijk te bloeien in onze streken. Van oorsprong is deze struik immers mediterraan, wat betekent dat je hem binnenshuis moet overwinteren op een koele of een verwarmde plek aan het raam.

Groenblijvende struik
Nerium oleander wordt in de volksmond afgekort tot oleander. Deze benaming is een samentrekking van olea of olijf en andreios of mannelijk, krachtig. De sierplant behoort tot de maagdenpalmenfamilie of Apogynaceae.

Oorspronkelijk droeg de donkergroenblijvende struik met leerachtige en lancetvormige bladeren enkel vijfslippige roze bloemen. Door kruisingen zijn er momenteel exemplaren verkrijgbaar met witte, rozerode, rode, of gele bloemen, zowel enkelbloemig als dubbelbloemig.

Mediterrane bloeier
De gebieden rond de Middellandse Zee vormen het habitat van oleander. Je treft de struik er vooral aan in de nabijheid van water, ook al is het helemaal geen waterplant. Daar bereikt hij gemakkelijk hoogtes van vier à vijf meter. Bloeien doet hij de hele zomer lang tot ver in het najaar.

Kind- en dieronvriendelijke plant
Opgepast! Je herinnert je misschien nog de film White Oleander waarbij het hoofdpersonage een oleander als moordwapen gebruikt. Alle delen van de oleander zijn giftig en ervan eten kan dodelijk zijn. Ook bij het snoeien of stekken moet je goed opletten. Draag beschermende handschoenen en reinig het gereedschap goed na gebruik.

Oleander maakt het insecten moeilijk om nectar te zuigen uit de plant. De meeldraden groeien over de stempel van de plant. Alleen een insect met een lange tong slaagt erin om nectar te bemachtigen. Die lange tong moet hij vervolgens met een ruk terugtrekken. Lukt dit niet, dan sterft het insect. Veel zwakke insecten zijn het slachtoffer hiervan.

Oleander in onze streken houden
Bij ons kan je oleander niet in volle grond planten. Het is een solitaire kuipplant die je op je terras of balkon kan plaatsen. 

Hoe zonniger hij staat, hoe meer bloemen hij draagt. Rekening houdend met zijn natuurlijke vindplaats plaats je de struik best in de nabijheid van een vijver. Daar is de luchtvochtigheid hoger en blijven de bladeren mooi donkergroen in plaats van lichtgroen of gelig.

Oleander overwinteren
Van zodra er sprake is van vorst moet je de struik binnenhalen. Het maakt niet uit of deze plek al dan niet verwarmd wordt zolang de plant maar aan een raam staat met veel licht. Oudere en sterkere planten verdragen weliswaar enkele graden vorst.

Vergeleken met de zomerperiode heeft oleander in de koude wintermaanden erg weinig water nodig en geen mest. De wortelkluit mag wel niet helemaal opdrogen.

Oleander in de lente
Als het voorjaar aantreedt en de temperatuur zachtjes stijgt, mag je de plant af en toe besproeien.

Dit is de ideale periode om oleander te verpotten. Jonge struiken moet je elk jaar verpotten. Bij oude planten is om de drie à vier jaar voldoende; ververs wel elk jaar de bovenste grondlaag of pas wortelsnoei toe. Qua potmedium kies je best een leem- of kleihoudend grondmengsel dat niet zuur is en voldoende voedingsstoffen bevat. Voeg dus een eerste dosis meststoffen toe en geef vanaf de lente geregeld extra voedingsstoffen.Merk je verkleuring of uitval van de onderste bladeren op, dan is de plant aan een grotere pot toe.

Oleander in de zomer
Oleander heeft veel licht en warmte nodig voor een mooie, weelderige bloei. Daarom doet de plant het ontzettend goed in een kas met een glazen of doorzichtig kunststof dak.

Geef op warme zomerdagen veel water aan de struik. Grote planten drinken met gemak tien liter per dag, als het warm is. Verdeel het water over twee gietbeurten, één ’s morgens en één ’s avonds. Geef bij voorkeur lauw water.

Op natte en regenachtige dagen zal oleander heel wat minder water verdampen. Een goede afwatering is dan belangrijk. Als de wortels voortdurend nat staan, riskeer je wortelrot en bladval.

Nerium oleander, L. (laurierrozenboom) (uit Redoute...) De bladeren staan in kransen van drie, zelden twee of vier en zijn leerachtig, glanzend en lancetvormig. De takken hangen in de zomer naar beneden met een veelvoud aan bloemen. Bloemen zijn er in vele kleuren, zelfs dubbelen, niet geurend. De bloei gaat vrijwel het hele jaar door, met een kleine rustpauze in de winter. Nerium is een altijdgroene struik die 2‑5m hoog kan worden. Na vele jaren kan de stam een dikte bereiken van een mensenlichaam Oleanders kunnen gebruikt worden als kleine bomen, als hagen, kamerplant en in potten gekweekt worden ze veel in Duitsland voor de deuren gezien. Het was bij ons een van de eerste planten voor de oranjeries. Is al vanouds bekend en geliefd en groeit meer in de warmere streken van Europa, Iran, O. Azië.

Half gevulde rode ‘Pierre Gallen’, in wit ‘Album Plenum’, geel is ‘Flavescens’.
Donkerrode dubbele is ‘Agnes Darac, Luteum Plenum’ in geel en ‘Madoni Grandiflorum’ is dubbel in wit.

Verder in meer kleuren en enkelbloemige. ‘Variegatum’ is de bonte. De vruchten bestaan uit twee bladen met veel zaden die voorzien zijn van een vruchtpluis.

Naam: 
(Dodonaeus) (a) ‘Hier te lande wordt dit gewas oleanderboom of zo men in de apotheken zegt oleander genoemd, Oleander baum in het Hoogduits of Olander baum, in het Engels oleander, in Italië ook oleandro, in Spanje adelsa, eloendro en alendro. Men men noemt hem ook wel in het Grieks Rhododendron en Rhododaphne, dat is op het Latijns Rosea arbor en Rosea Laurus als of men roosachtige boom of roosachtige Laurus boom zei en sommige noemen hem ook wel (zoals men onder de bastaard of oneigen namen vindt) Spongos en Haemostaris’.

Het woord oleander stamt uit het Grieks voor rose: rhodo, en boom, dendron, via Latijn werd rhododendron gevormd en, met een blik op de laurierachtige bladeren: Laurus, werd dit woord omgevormd tot midden-Latijns lorandrum of lauriendrum. Daaruit ontstond in het Italiaans oleandro of oliandrum, Frans oleandre dat in het midden van de 16de eeuw bij ons kwam en oleander werd. Duits Oleander, Lolander, Aliantestock en Giftrosenbaum, Zwitsers Aliander en orleander.

Dodonaeus (b) ‘Het heet in Frankrijk rosagine en i het Engels rose baye’.

Plinius noemde het de Griekse rhododendron: rozenboom, of rhododaphne (Dioscorides); rozenlaurier, (daphne: laurier, zo het Engelse rose-bay, Franse rosage en laurier rose, Duitse Rosenlorbeer of Lorbeerweide) wat betekent dat de plant een vreemdeling was in Italië.

Dodonaeus (c) ‘De Griekse naam is Nerion of, als Nicander zegt, Neris en de Latijnse is insgelijks ook Nerion’.

De naam Nerium is genomen van Grieks neros: vocht, een verwijzing naar zijn inlandse groeiplaats.

Deze naam, die ook gebruikt werd door Plinius en Dioscorides, kan vermoeden dat de plant een hoge ouderdom in Griekenland bezit. De naam sluit in het Grieks vloeiend aan op Nereus: de watergod, en de Nereïden: de godinnen van het vochtige element.

(d) Een legende verhaalt dat St. Jozef een gewone stok bij zich had, maar die begon te bloeien toen een engel hem vertelde dat hij de echtgenoot van Maria zou zijn. Daarom wordt de oleander in Toscane ‘Mazza di San Giuseppe’: St. Jozefstaf genoemd. Een variant beweert dat de staf bloeide en terzelfder tijd een duif zich op het uiteinde neerzette. De beroemde schilder Rafael maakte dit wonder. Franse fleur de St. Joseph en baton de S. Joseph, naar de bloemen.

Verder; adelfa, alheli extranjero, baladre, espirradeira, flor de São Jose, laurel de jardín, laurel rosa, laurier rose, flourier rose, olean, aiwa, rosa Francesca, rosa laurel, araliya (in Singalees) in Chinees is het bekend als jia zhu tao.

Historie:
De ouden verstonden onder Rhododendron altijd Nerium oleander en niet de nu bekende Rhododendron.

Bij Ptolemaus Chennus uit Alexandrië vinden we een Rhododaphne die op het graf van Amycus gegroeid was, wie daarvan at zou een boksgevecht aangezegd worden. Het is dezelfde Amycus waarvan bij de laurier sprake was. Wat daar de laurier toegeschreven werd om de geest te verwarren en tot strijd te voeren werd hier over de oleander gezegd. Maar de vraag rijst, hoe oud is die variant en uit welke bron heeft hij ze afgeleid?

Het is evenwel niet onwaarschijnlijk dat de struik uit Klein-Azië en speciaal het Pontusgebied, het vaderland van gif en tegengif, naar Griekenland kwam. Daar leefde een volk, de Sanni, die honig had met verdovende kracht. De Pontische honig is bekend als zeer schadelijk. De oorzaak hiervan zou in de oleanderbloemen kunnen liggen waar alle wouden vol van waren, Plinius 21,23, ­45.

Gebruik:
Zo was het gebruik vroeger. (Dodonaeus) ‘Oleander of Nerion, als Galenus betuigt, van buiten gebruikt of opgelegd heeft kracht en eigenschap om alle gezwellen te verteren en die te laten scheiden, maar van binnen het lijf genomen is zeer schadelijk, ja dodelijk en niet alleen de mens, maar ook het vee en veel andere beesten.

Dioscorides schrijft er aldus van: ‘de bloemen en de bladeren van oleander hebben een kracht en eigenschap om de honden, ezels, muilen en veel meer andere viervoetig gedierte te doden, maar als die van de mens met wijn gedronken worden zijn ze goed om de steken of beten van de slangen en serpenten krachteloos te maken, doch meer als er wat ruit bijgevoegd wordt. Maar het teer en zwak vee als zijn de schapen en geiten kan de kracht van dit gewas geenszins verdragen of weerstaan want als ze maar alleen het water drinken daar de oleanderbladeren in geweekt zijn dan sterven ze er van.

In Spanje dopen sommige de spitsen van hun pijlen in het sap van dit gewas om de wonden die daarmee gemaakt worden dodelijk te maken, als Camerarius schrijft.

Olie van oleander wordt van Mesue gedaan bij de zalf tegen schurft en Avicenna gebruikt het sap daarvan ook tegen allerlei ruigheden en ruwheid van de huid.

Palladius raadt ons aan de holen van de aardmuizen met oleanderbloemen of bladeren te stoppen want ze zullen sterven als ze die ruiken of eten zullen.

Enige zeggen dat deze boom zo scherp van reuk is en vooral in de hete landen dat als de bladeren in de bedsteden gelegd worden ze de vlooien laten sterven. Nochtans zeggen andere dat een tak van de oleanderboom gestoten en in een gracht of put gelegd alle vliegen die daar omtrent zijn op die plaats zich gaan verzamelen.

De inwoners van het eiland Lemnos strooien de bloemen van de oleander bij de granaatbomen en steken ze in de takken er van en menen dat de granaatbloemen dan minder afvallen en dat de granaatappels dan niet klieven of zullen opengaan, dan of dat er iets toe doet of niet is ons onbekend.’

Het is een doodsplant en vergiftigt vee. De Hindoes noemen het paardendoder, maar de plant is zo mooi dat ze er hun tempels mee versieren en maken er kransen van voor hun doden voordat ze verbrand worden.

Het gebruik als haagplant is weleens schadelijk geweest omdat het vee van deze plant eet en daarvan sterft. De plant wordt door ratten gegeten, die daar niet tegen kunnen. Om die reden wordt de struik wel op die plaats geplant waar zij voorkomen. De schors, tot poeder vermalen, werd ook als rattengif gebruikt.

Alle delen van de plant bevatten een vluchtig vergif, zelfs de uitwaseming kan gevaarlijk zijn. Er wordt verhaald dat een mens overleden zou zijn in wiens slaapvertrek de oleander aanwezig was. Vele sterfgevallen zijn bekend, vooral omdat de plant er zo onschuldig uitziet met de mooie zachtroze bloemen. Het omroeren van een hete drank met een takje hiervan zou al voldoende zijn. Soldaten in Spanje zouden vergiftigd zijn doordat hun geroosterde vlees op spitsen van deze plant gestoken was. Dood volgde op het gebruik van de oleander hout als vleesprikker. De wortel is het meest giftig. In Indië werd het gebruikt voor zelfdoding en abortus. Symbool van oppassen danger, beware.

Uiterlijk werd een afkooksel gebruikt tegen huiduitslag. In de zuidelijke landen gebruikt men een oleandertinctuur waarvan 6 tot 10 druppels et water verdund tegen loop en diarree gebruikt worden, maar in het algemeen is het gevaarlijk om innerlijk zoiets te gebruiken. De homeopathie gebruikt uit nog niet open gebloeide bloemknoppen een essence tegen pijnlijke verlammingen, moeheid, slapeloosheid, geheugenzwakte en huiduitslag, hartkloppingen en verlamming van de ledematen.